درود. تو این مطلب که در اهمیت ماستودون نوشتم سعی می‌کنم بهتون توضیح بدم «چرا ماستودون مهمه؟» و «چرا باید به ماستودون کوچ کنیم؟» :)

۱- شبکه‌ی اجتماعی نامتمرکز چیست؟

به شبکه‌هایی مثل دیسکورد، توییتر، اینستاگرام، آپارات و... می‌گیم متمرکز؛ این وبسایت‌ها یک مرکز دارند. مثلا مرکز اینستاگرام، شرکت بِتا (همون فیسبوک) هست و مرکز گوگل‌چت، شرکت آلفابت.

در مقابل، یک شبکه‌ی اجتماعی نامتمرکز، یک مرکز واحد نداره! بلکه از شبکه‌ای از مرکزها ساخته شده. به هر یک از این مرکزها می‌گیم «نمونه». همه‌ی نمونه‌ها تحت کنترل یک شرکت یا گروه نیستند و هر کسی حق داره برای خودش یک نمونه‌ی جدید بسازه.

تصویر بالا تفاوت متمرکز و ناتمرکز رو نشون می‌ده. در سمت چپ شما یک شبکه‌ی متمرکز رو دارید. در این شبکه همه‌ی کاربران به یک مرکز وصل می‌شن و می‌تونن به هم پیام بدن یا برای هم تصویر ارسال کنن. اما در حالت نامتمرکز (سمت راست) هر کاربر به یک مرکز وصل می‌شه و چون مرکزها به هم متصل هستند کاربران می‌تونن بدون مشکل از طریق برنامه به هم پیام بدن و...

و اما چرا نامتمرکز از متمرکز بهتره؟

• فیلتر نمی‌شه. هیچ دولتی هیچ جای دنیا نمی‌تونه همه‌ی نمونه‌ها رو فیلتر کنه. حتی اگه همه‌ی نمونه‌ها فیلتر شد می‌تونید نمونه‌ی شخصی خودتونو بسازید.
• تحریم نمی‌شه. مثل اینستاگرام نیست که قابلیت‌های جدیدشو برای بعضیا فعال نکنه، یا مثل تلگرام که تا مدت‌ها اجازه‌ی ورود ایرانی‌ها به گروه‌های عمومی نمی‌داد! وقتی شبکه نامتمرکزه همه‌ی کاربران (هر کجای دنیا که باشن) حقوق یکسانی دارن.
• اطلاعات فروخته نمی‌شه. اطلاعات کاربران روی نمونه‌های مختلف پخش شده. مثل فیسبوک نیست که اطلاعات کاربران رو یک‌جا بفروشن.
• قطعی سراسری نداره. تو شبکه‌های متمرکز، اگه سرورهای مرکزی دچار مشکل بشن، خدمات کل شبکه مختل می‌شه. اما در شبکه‌های نامتمرکز اگه یکی از سرورها مشکل پیدا، شبکه بدون مشکل به فعالیتش ادامه می‌ده.
• قوانین عجیب و غریب نداره. شبکه‌ی نامتمرکز تحت کنترل یک شرکت نیست که مثل فیسبوک و توییتر هر وقت حال کرد قوانین رو عوض کنه و حال کاربران رو بگیره.

ماستودون (Mastodon) چیست؟

ماستودون یکی از شبکه‌های اجتماعی نامتمرکز و البته معروف‌ترینشونه. خصوصا بعد از تغییرات اخیر توییتر که بسیاری از کاربران رو ناراضی کرد، حالا خیلی‌ها به ماستودون کوچ می‌کنند. ماستودون رو می‌شه گفت جایگزین توییتره، اینجا می‌تونید متن‌های کوتاهی بنویسید و با همه به اشتراک بگذارید (البته در کنارش می‌تونید عکس و فیلم هم آپلود کنید). کار باهاش بسیار ساده‌ست؛ کافیه یک نمونه رو برگزینید، ثبت نام کنید و تمام! از ماستودون لذت ببرید. در انتخاب نمونه سخت نگیرید، مهم نیست دوستانتون تو کدوم نمونه ثبت نام کنند، هر کجای شبکه که باشند به هم دسترسی دارید، می‌تونید مطالب یک‌دیگر رو بخونید، لایک کنید، شیر کنید یا به هم پیام بدین.

در توییتر، به هر پست می‌گفتیم «توییت»، در ماستودون به هر پست می‌گیم بوق (به انگلیسی: toot). به نظرم انتخاب واژه‌ی جالبیه! مثلا می‌تونیم به جای «توییتش کن» بگیم «ببوقش»! یا به‌جای «ری‌توییت» می‌تونیم «بازبوقش» :)

اکثر نمونه‌های ماستودون از زبان فارسی پشتیبانی می‌کنند. اما جهت اطمینان، پیش از ثبت نام در هر نمونه یک بار قوانینش رو بخونید. شما می‌تونید کاره‌های ماستودون (همون برنامه‌ها جهت اتصال به شبکه) رو روی موبایل یا سیستم خودتون نصب کنید اما این کار الزامی نیست چون ماستودون از طریق وب نیز در دسترس است.

فِدی‌وِرس (Fediverse) چیست؟

ماستودون تنها شبکه‌ی اجتماعی نامتمرکز نیست. شبکه‌های اجتماعی زیادی تا الآن تولید شدن (و در آینده هم تعدادشون قطعا خیلی خیلی بیشتر خواهد شد). به جهانی خیالی که همه‌ی این شبکه‌های نامتمرکز توش وجود دارن می‌گیم فدی‌ورس (یا جهان فدراسیونی). مهندسین سعی می‌کنن راه‌حل‌هایی پیدا کنن که همه‌ی برنامه‌های این جهان به هم وصل بشن (مثلا شما بتونید با یک برنامه هم ویدیو در پیرتیوب بذارید هم تصویر در پیکسل‌فد بذارید و هم در ماستودون ببوقید).

در حال حاضر اپلیکیشن‌هایی وجود داره که امکان اتصال هم‌زمان به چندین برنامه‌ی شبکه‌ی اجتماعی به صورت هم‌زمان رو دارند. این جور برنامه‌ها رو خودم هنوز باهاشون کار نکردم، وقتی تست کردم حتما برای معرفی کردن بهترین‌هاشون پست خواهم نوشت :)

در ادامه چند برنامه‌ی نامتمرکز که از پروتکل اکتیویتی‌پاب استفاده می‌کنن بهتون معرفی می‌کنم:

پیکسل‌فِد (PixelFed) چیست؟

پیکسل‌فد یک برنامه‌ی انتشار تصاویره و می‌تونیم بگیم کارکردی مشابه اینستاگرام داره؛ در این شبکه‌ی اجتماعی می‌تونید تصاویر و ویدیوهای خودتون رو به اشتراک بذارید. کار باهاش مثل ماستودون بسیار ساده‌ست؛ کافیه یک نمونه انتخاب کنید، ثبت‌نام کنید و همین! من خودم تا به حال از پیکسل‌فد استفاده نکرده‌م اما طبق چیزی که شنیدم کار باهاش لذت‌بخشه.

پیکسل‌فد هم مثل ماستودون از طریق وب در دسترسه پس الزامی به نصب برنامه‌های موبایلی نیست.

پیرتیوب (Peertube) چیست؟

پیرتیوب یک شبکه‌ی اجتماعی نامتمرکز برای انتشار ویدیوهاست و می‌تونم به عنوان جایگزین یوتیوب معرفیش کنم :) متاسفانه پیرتیوب به اندازه‌ی ماستودون و پیکسل‌فد شهرت نداره و به همین دلیل هم تعداد نمونه‌هاش از دو برنامه‌ی قبلی کم‌تره، با این حال باز هم برنامه‌ی خیلی خوبیه که تو موارد زیادی شاید از نمونه‌های متمرکز مثل یوتیوب و آپارات بهتر باشه.

یادآوری

وقتی می‌گیم «ماستودون»، یک سایت خاص وجود نداره، بلکه ده‌ها نمونه وجود داره که همه‌شون ماستودون هستند، به همین دلیل اگه بخوایم اکانتمونو بدیم یه نفر فالو کنه، باید بگیم روی کدوم نمونه هستیم! مثلا فرض کنید یوزرنیم من Mat باشه، وقتی می‌خوام به شما آدرس بدم که منو فالو کنید اگه بگم @Mat خب شما نمی‌تونید منو پیدا کنید بلکه باید بگم @Mat@khiar.net این‌طوری با یه سرچ ساده منو پیدا می‌کنید (فرقی نداره از چه نمونه‌ای سرچ کنید).

مراقب دروغگوها باشید

با گسترش شبکه‌های نامتمرکز، شرکت‌های بزرگ ممکنه سعی کنن با ژست خاله خرسه وارد صحنه بشن که از فضای برنامه‌های آزاد هم برای اهداف انحصاری‌شون سوء استفاده کنن. همین الآن که من دارم این مطلب رو می‌نویسم، شرکت متا اعلام کرده تردز (Threads.net) در کنار اینستاگرام منتشر می‌شه که مثلا قراره مثل ماستودون نامتمرکز باشه. حواستون باشه و گول نخورید، این برنامه‌ها در واقع نامتمرکز نیستند و فقط اصطلاحات دهن‌پر کن جلوی اسمشون میارن که کاربران رو از دست ندن و باز هم بتونن از گرده‌ی کاربر پول بچاپن...

اگر حرفی سوالی نکته‌ای چیزی بود در خدمتم :)